De signalen van zelfdoding herkennen

6 Delen:Geestelijke en emotionele waarschuwingssignalenWaarschuwingssignalen in het gedragDe risicofactoren voor zelfdodingPraten met een suïcidaal iemandActie ondernemen om iemand anders' zelfmoord te voorkomenOmgaan met je eigen suïcidale gevoelens

Zelfdoding is een van de grootste doodsoorzaken in de Verenigde Staten, waar in 2010 sprake was van 37.500 gevallen van zelfdodingen. Gemiddeld sterft er in de Verenigde Staten elke dertien minuten iemand door zelfdoding.^[1] Zelfdoding is echter te voorkomen. Mensen die zelfmoord overwegen vertonen vaak tekenen die erop wijzen dat ze risico lopen, voor ze daadwerkelijk een poging ondernemen. Deze handleiding zal je helpen de waarschuwingssignalen leren herkennen, en leren hoe je actie kunt ondernemen om het te voorkomen. Als jij of iemand die je kent suïcidaal is, of een zelfmoordpoging wil ondernemen, dan is het belangrijk om diegene gelijk op te laten nemen.

In Nederland kun je voor noodgevallen 112 bellen, of de zelfmoordpreventielijn van 113Online bellen op 0900-0113. ^[2]
In België kun je contact opnemen met Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding, met telefoonnummer 1813. ^[3]

Deel 1
Geestelijke en emotionele waarschuwingssignalen

1
Herken suïcidale denkpatronen. Er is een aantal denkpatronen dat zich vaak vertoont bij mensen die een zelfmoordpoging willen ondernemen. ^[4]Als iemand je vertelt dat hij/zij een of meerdere van deze gevoelens ervaart, dan kan er reden tot zorg zijn. Bijvoorbeeld:
- Suïcidale mensen blijven vaak geobsedeerd stilstaan bij een bepaalde gedachte, en zijn niet in staat om daarmee te stoppen.
- Suïcidale mensen geloven vaak dat er geen hoop voor hen is, en dat er geen enkele andere manier is om de pijn te beëindigen dan door zelfdoding.
- Suïcidale mensen zien het leven vaak als zinloos, of zijn van mening dat ze geen controle over hun eigen leven hebben.
- Suïcidale mensen beschrijven vaak het gevoel dat ze nogal warrig zijn, of dat ze moeite hebben zich te concentreren.
2
Herken suïcidale emoties. Suïcidale mensen ervaren vaak problematische emotionele condities die hen tot drastische maatregelen kunnen nopen.
- Suïcidale mensen lijden vaak aan extreme stemmingswisselingen. ^[5]
- Suïcidale mensen ervaren vaak extreme woede, boosheid, en wraakzuchtige gevoelens. ^[6]
- Suïcidale mensen zijn vaak erg bang, of maken zich enorm veel zorgen. Ook zijn ze vaak nogal licht ontvlambaar.^[7]^[8]
- Suïcidale mensen ervaren vaak sterke schuld- of schaamtegevoelens, en hebben vaak het gevoel alsof ze anderen tot last zijn. ^[9]
- Suïcidale mensen ervaren vaak een gevoel van eenzaamheid of isolatie, zelfs in de aanwezigheid van anderen.^[10] Ook kunnen ze tekenen van schaamte of vernedering vertonen.^[11]
3
Herken verbale waarschuwingen. Er zijn veel verbale aanwijzigingen die erop kunnen wijzen dat iemand in nood is, en dat hij/zij wellicht van plan is om zich van het leven beroven. Als iemand het bijvoorbeeld veel over sterven heeft, dan kan dat een waarschuwingsteken zijn. Zeker als diegene dat normaal gesproken nooit doet. ^[12] Er zijn ook andere verbale aanwijzingen waar je op moet letten. Als mensen onderstaande dingen zegge, bijvoorbeeld: ^[13]^[14]^[15]
- "Het is het gewoon niet waard," "Het is het niet waard om verder te leven," of "Het heeft allemaal geen zin meer."
- "Ze zullen me missen als ik er niet meer ben," of "Het zal je spijten als ik er niet meer ben."
- "Ik kan de pijn gewoon niet aan," of "Ik kan niet overal mee omgaan—het leven is te zwaar."
- "Ik ben zo alleen dat ik het liefste gewoon zou sterven."
- "Jij/mijn familie/mijn vrienden/mijn vriend(in) zou een stuk beter af zijn als ik er niet was."
- "De volgende keer neem ik genoeg pillen om de klus te klaren."
- "Maak je geen zorgen, ik zal er niet zijn om daar mee om te moeten gaan."
- "Ik zal je binnenkort niet langer in de weg staan."
- "Niemand begrijpt me—niemand voelt zich zoals ik."
- "Ik heb het gevoel alsof er geen uitweg is," of "Er is niets dat ik kan doen om het beter te maken."
- "Ik wou dat ik dood was," of "Ik wou dat ik nooit geboren was."
4
Pas op voor plotselinge verbeteringen. De kans op zelfdoding is niet altijd het grootst als iemand op steen gestoten is. Soms is de kans het grootst als het lijkt of iemand beter aan het worden is.
- Een plotselinge verbetering in de stemming kan erop wijzen dat iemand vrede heeft met de beslissing om zich van het leven te beroven. Misschien heeft hij/zij zelfs al een plan opgesteld om het te gaan doen. ^[16]
- Als iemand tekenen van depressie of suïcidale gedachten vertoont heeft en plotseling een stuk gelukkiger lijkt, neem dan onmiddellijk preventieve maatregelen.

Deel 2
Waarschuwingssignalen in het gedrag

1
Let op tekenen om "puntjes op de i te zetten". Mensen die hun zelfdoding aan het plannen kunnen maatregelen treffen om orde op zaken te stellen voordat ze verdergaan.^[17] Dit is een zeer groot waarschuwingssignaal, omdat mensen die orde op zaken gaan stellen hun zelfmoordplan al gemaakt kunnen hebben. Iemand die suïcidaal is kan orde op de volgende zaken gaan stellen:
- Ze geven hun waardevolle bezittingen weg. ^[18]
- Ze treffen financiële regelingen, zoals het schrijven van een testament. ^[19]
- Ze nemen afscheid van hun dierbaren. Iemand die zelfmoord overweegt kan plotseling op de gekste momenten hartgrondig afscheid gaan nemen van zijn dierbaren. ^[20]
2
Let op roekeloos, gevaarlijk gedrag. Aangezien suïcidale mensen geen reden hebben om verder te leven, kunnen ze risico's nemen die de dood tot gevolg kunnen hebben. Denk bijvoorbeeld aan roekeloos rijgedrag, of autorijden met alcohol/drugs op. Let op de volgende signalen:
- Overmatig gebruik van drugs (legaal of illegaal) en alcohol. ^[21]
- Roekeloos rijgedrag, zoals te hard rijden of onder invloed achter het stuur kruipen. ^[22]
- Onveilige seks, vaak met meerdere partners. ^[23]
3
Let op de middelen om zelfmoord mee te plegen. Het is verstandig om in de gaten te houden of iemand recentelijk een wapen aangeschaft heeft,^[24] of een voorraad legale of illegale pillen aan het inslaan is. ^[25]
- Als iemand vanuit het niets medicijnen lijkt te verzamelen, of nieuwe wapens aanschaft, dan is het belangrijk om snel te handelen. Als hun plan eenmaal in stelling gebracht is kunnen ze op elk moment proberen zich van het leven te benemen. ^[26]
4
Pas op sociale terugtrekking. Suïcidale mensen beginnen zich vaak voorzichtig te isoleren van hun vrienden, familie, of collega's. ^[27]
- Onderneem actie; luister niet alleen naar iemand die beweert "liever alleen gelaten te worden."
5
Let op extreme veranderingen in iemands routine. Als iemand plotseling stopt met dansen op donderdag, of voetbal kijken in het café op zondag, dan kan ook dat een waarschuwingssignaal zijn.
- Het overslaan van dergelijke activiteiten, waar iemand voorheen altijd van kon genieten, kan erop wijzen dat iemand zich ongelukkig, depressief, of mogelijk suïcidaal voelt. ^[28]
6
Let op ongebruikelijk lusteloos gedrag. Suïcidaal depressieve mensen hebben vaak weinig energie om zich van zelfs de meest basale mentale en lichamelijk taken te kwijten. Let vooral op:
- Enorme moeite met het maken van alledaagse beslissingen. ^[29]
- Geen interesse meer in seks. ^[30]
- Algeheel gebrek aan energie, bijvoorbeeld door dagen lang in bed te blijven. ^[31]
7
Let op waarschuwingssignalen bij tieners. Als de persoon in kwestie een tiener is, let dan op aanvullende waarschuwingssignalen, en mogelijke triggers voor tieners. ^[32]^[33] Bijvoorbeeld:
- De tiener heeft problemen met familie of justitie.
- Levensomstandigheden als een recente breuk met een vriendje/vriendinnetje, het verlies van een goede vriend, slechte resultaten op school.
- Een gebrek aan vrienden, moeite met sociale situaties, of het zich isoleren van goede vrienden.
- Problemen met de zelfverzorging: onvoldoende of overmatig eten; problemen met de persoonlijke verzorging, zoals weinig douchen, of zorgeloosheid over het uiterlijk (bijv. een tiener die geen make-up meer gaat dragen, of zich niet langer fatsoenlijk kleedt).
- Het tekenen of schilderen van doodstaferelen.
- Plotselinge verschuivingen in hun normale gedrag. Denk hierbij aan cijfers die ineens lager uitvallen, drastische veranderingen in karakter, of rebelse acties. ^[34]
- Stoornissen als anorexia of boulimia kunnen ook tot depressie, angst, en mogelijk zelfdoding leiden. Kinderen en tieners die pesten of gepest worden lopen ook meer risico op suïcide. ^[35]

Deel 3
De risicofactoren voor zelfdoding

1
Overweeg de levensgeschiedenis en huidige omstandigheden. Iemands ervaringen, zowel recente als vroeger, kunnen de kans op zelfdoding ook doen toenemen.
- De dood van een geliefde, het verlies van een baan, een ernstige ziekte (zeker een die met chronische pijn gepaard gaat), pesten, en andere stressvolle gebeurtenissen kunnen als trigger voor zelfmoord dienen. Hierdoor loopt iemand meer risico op zelfdoding. ^[36]
- Ook is het van aanmerkelijk belang of iemand al eens eerder een zelfmoordpoging gedaan heeft. Iemand die al eens een poging ondernomen heeft loopt meer kans om dat nog eens te doen. Eén vijfde van de mensen die door zelfdoding om het leven gekomen zijn heeft een eerdere poging ondernomen. ^[37]
2

Een voorgeschiedenis van lichamelijk of seksueel misbruik zorgt er ook voor dat iemand meer risico op zelfdoding heeft. ^[38]
3
Bekijk de geestelijke gezondheid van de persoon in kwestie. De aanwezigheid van onderliggende geestelijke stoornissen, zoals een bipolaire stoornis, depressie, of schizofrenie, is een enorme risicofactor. Maar liefst negentig procent van alle zelfmoordgevallen worden in verband gebracht met depressie en andere geestelijke stoornissen. 66 procent van de mensen die zelfmoord serieus overwogen hebben lijden aan een bepaalde geestelijke stoornis. ^[39]
- Stoornissen die gekenmerkt worden door angst of spanning (bijv. post-traumatisch stress syndroom) en slechte impulsbeheersing (bijv. bipolaire stoornis, gedragsstoornis, en middelenstoornissen), zijn de grootste risicofactoren voor het opstellen van een zelfmoordplan, en zelfmoordpogingen.
- De symptomen van geestelijke stoornissen die het risico op suïcide verhogen zijn, onder meer: intense angst, paniekaanvallen, wanhoop, hopeloosheid, gevoelens van tot last zijn, verlies aan interesse en plezier, en wanen. ^[40]
- Hoewel de statistische relatie tussen zelfmoord en depressie nogal complex is, lijdt de meerderheid van de mensen die door zelfdoding om het leven komen aan een klinische depressie. .^[41]
- Mensen die meerdere geestelijke problemen hebben lopen een nog hoger risico op zelfmoord. Iemand die aan twee stoornissen lijdt loopt bijna twee keer zo veel risico als iemand die aan een geestelijke stoornis lijdt. Het risico verdrievoudigt zelfs als iemand drie geestelijke aandoeningen heeft.
4
Bekijk de familiegeschiedenis van zelfmoord. Wetenschappers weten nog niet zeker of de hoofdoorzaak van zelfmoord door omstandigheden bepaald wordt, of die genetisch bepaald is, of dat er sprake is van een combinatie. Zelfmoord lijkt echter wel in de familie te zitten.
- Er is onderzoek dat stelt dat er een genetische oorzaak achter schuilt. Zelfs als iemand dus niet door zijn/haar biologische ouders opgevoed is, ligt deze risicofactor op de loer. Externe invloeden op iemands familieleven kunnen ook een rol spelen. ^[42]
5
Overweeg de demografische statistieken van zelfmoord. Hoewel iedereen suïcidaal kan worden lopen sommige sociale groepen, statistisch gezien, een hoger risico op zelfmoord dan andere. Als iemand die jij kent risico zou kunnen lopen, overweeg dan het volgende:
- De kans op zelfmoord is groter bij mannen. Bij elke leeftijds- en etniciteitsgroep is het zelfmoordgehalte vier keer zo hoog bij mannen als vrouwen. Sterker nog, mannen nemen 79% van alle zelfmoordgevallen voor hun rekening. ^[43]
- Ongeacht het geslacht, LGBT (lesbisch, gay, bisexueel, transgenderist) mensen plegen ongeveer vier keer zo vaak zelfmoord als heteroseksuelen. .^[44]
- Oudere mensen plegen vaker zelfmoord dan jongere mensen. Mensen tussen de 45 en 59 vertegenwoordigen de grootste groep zelfmoordgevallen. Mensen ouder dan 74 vertegenwoordigen de op één na grootste groep. ^[45]
- Inheemse Amerikanen en blanken plegen, statistisch gezien, vaker zelfmoord dan leden van andere etnische groepen. ^[46]
- Als degene over wie jij je zorgen maakt niet in deze risicogroepen valt, dan betekent dat nog niet dat jij je gerust kunt voelen. Als diegene suïcidale neigingen vertoont, ongeacht leeftijd of geslacht, dan dien je zijn/haar situatie uiterst serieus te nemen. Als hij/zij wel tot een van deze groepen behoort, dan is het risico misschien wel hoger.

Deel 4
Praten met een suïcidaal iemand

1
Zet de juiste toon. Als een bekende van je symptomen van suïcidaal gedrag vertoont, dan is het belangrijk om erover te praten met hem/haar. Het is minstens net zo belangrijk dat je dat op een liefdevolle, en onbevooroordeelde manier doet.
- Wees een goede luisteraar. Behoud het oogcontact, let goed op, en reageer op milde toon.
2
Breng de kwestie gelijk ter sprake. Een goed beginpunt kan zijn: "Het is me opgevallen dat je de laatste tijd wat down bent, en ik maak me daar erg zorgen over. Heb je suïcidale gedachten?"
- Als het antwoord daarop ja is, vraag dan: "Heb je al plannen gemaakt voor de zelfdoding?"
- Als ook daar bevestigend op geantwoord wordt, bel dan onmiddellijk 112! Als iemand al een plan heeft, dan moet hij/zij gelijk hulp krijgen. Blijf bij degene tot de hulp gearriveerd is. ^[47]
3
Maak de situatie niet erger dan die al is. Er is een aantal dingen dat behulpzaam lijkt om te zeggen, maar die averechts werken. Die er alleen maar voor zorgen dat iemand zich nog schuldiger gaat voelen, of zich nog meer gaat schamen. ^[48] Mijd, bijvoorbeeld, de volgende opmerkingen:
- "Morgen weer een dag. Alles zal er beter uitzien morgen."
- "Het kan altijd slechter. Je zou gelukkig moeten zijn met alles wat je hebt."
- "Je hebt nog zo veel om naar uit te kijken/Je hebt alles mee!"
- "Maak je geen zorgen. Alles komt goed."
4
Maak geen geringschattende opmerkingen. Sommige opmerkingen kunnen de persoon in kwestie het gevoel geven alsof jij zijn/haar gevoelens niet serieus neemt. ^[49] AMijd opmerkingen als deze:
- "Zo erg is het nou ook weer niet."
- "Je zou jezelf nooit iets aandoen."
- "Ik heb me ook wel eens overweldigd gevoeld, en ik ben er overheen gekomen."
5
Bewaar geen geheimen. Als iemand jou in vertrouwen vertelt dat hij/zij suïcidaal is, kom dan niet overeen om het geheim te houden. ^[50]
- Deze persoon heeft zo snel mogelijk hulp nodig. Geheimhouding zal de broodnodige hulp alleen maar uitstellen.

Deel 5
Actie ondernemen om iemand anders' zelfmoord te voorkomen

1

Bel 112. Als je denkt dat iemand een direct zelfmoordrisico loopt, bel dan onmiddellijk 112.
2
Bel een zelfmoordpreventielijn. Deze preventielijnen zijn niet alleen voor mensen die suïcidaal zijn. Ze bieden ook hulp aan mensen die de zelfmoord van iemand anders proberen te voorkomen.
- Zelfs als je al precies weet wat je moet doen, kan een preventielijn je helpen. Ze kunnen je door de situatie heen praten, of je aanwijzen om verdere, serieuzere actie te ondernemen. Ook staan ze in verbinding met artsen en therapeuten in het hele land. ^[51]
- In Nederland kun je bellen met 113Online: 0900-0113.^[52]
- In België kun je bellen met Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding: 1813.^[53]
3
Verwijs de suïcidale persoon naar professionele hulp. Zie erop toe dat de persoon zo snel mogelijk een geestelijk gezondheidsprofessional benadert. ^[54] De zelfmoordhulplijnen hierboven kunnen je altijd naar een psycholoog of psychiater doorverwijzen. Ook kun je online op zoek gaan naar een therapeut die zich in dergelijke zaken gespecialiseerd heeft.
- Door er voor deze persoon te zijn, en hem/haar door te verwijzen naar een gekwalificeerd professional, kun je een zelfmoord voorkomen, en iemands leven redden.
- Verspil geen tijd. Soms hangt het voorkomen van een zelfdoding af van een paar dagen, of slechts een paar uur. Hoe vroeger iemand de hulp krijgt die hij/zij nodig heeft, hoe beter.
4
Licht de familieleden in. Het kan verstandig zijn om contact op te nemen met de familieleden, voogden, of andere dierbaren van de suïcidale persoon. ^[55]
- Dit kan wat druk van jou wegnemen, omdat zij je kunnen helpen voorkomen dat de persoon in kwestie zelfmoord pleegt.
- Deze mensen erbij betrekken kan de suïcidale persoon ook laten zien dat er mensen om hem/haar geven.
5
Verwijder de zelfmoordwapens. Verwijder, indien mogelijk, alle mogelijk dodelijke voorwerpen uit het huis van de suïcidale persoon. Hieronder vallen (vuur)wapens, medicijnen, drugs, en vergif. ^[56]
- Wees grondig. Mensen kunnen zichzelf van het leven beroven met voorwerpen waarvan je dat niet gelijk zou vermoeden.
- Dingen als rattengif, schoonmaakmiddelen, en zelfs standaard bestek kan gebruikt worden in een zelfmoordpoging.
- Ongeveer 25% van alle zelfdodingen wordt verricht door middel van verstikking. In de meeste gevallen is er sprake van een verhanging. Zorg er dus voor dat je voorwerpen als touwen, riemen, lakens, en (strop)dassen allemaal verwijdert. ^[57]
- Laat de persoon in kwestie weten dat jij deze spullen bij je houdt, tot hij/zij zich beter voelt.
6
Blijf steun bieden. Zelfs als het onmiddellijke gevaar geweken is dien je bij de persoon betrokken te blijven. Iemand die depressief is of zich geïsoleerd voelt zal waarschijnlijk niet zelf om hulp vragen. Zorg er dus voor dat je altijd aanwezig bent. Bel, bezoek, en controleer regelmatig hoe het met de persoon in kwestie is. Hier zijn wat manieren waarop je je voortdurende steun aan kunt bieden: ^[58]
- Zorg ervoor dat de persoon zich aan zijn/haar therapie houdt. Bied aan om de persoon naar de sessies te rijden, zodat je zeker weet dat hij/zij zich aan de afspraken houdt.
- Zorg ervoor dat de persoon eventuele voorgeschreven medicijnen neemt.
- Word geen facilitator als het op alcohol en drugs aankomt. Suicidale mensen zouden zich niet aan alcohol en/of drugs tegoed moeten doen.
- Help degene door een veiligheidsplan op te stellen, voor het geval hij/zij suïcidale gedachten krijgt. Dit plan zou een lijst met dingen moeten bevatten om te voorkomen dat hij/zij een zelfmoordpoging zal ondernemen. Denk hierbij aan het bellen van geliefden, bij een vriend logeren, of zichzelf incheckt in een ziekenhuis.

Deel 6
Omgaan met je eigen suïcidale gevoelens

1

Bel 112. Als jij suïcidale gevoelens (zoals die hierboven beschreven) ervaart, en gelooft dat je direct risico loopt om zelfmoord te plegen (i.e. als je een plan hebt, en de middelen), bel dan onmiddellijk 112. Er is sprake van een noodgeval. ^[59]
2

Bel een zelfmoordpreventielijn. Bel, terwijl je op de hulpdiensten aan het wachten bent, de zelfmoordpreventielijn van (in Nederland)113Online: 0900-0113, of (in België) Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding: 1813. ^[60] Dit helpt je de wachttijd door te komen , en vermindert het risico dat je een zelfmoordpoging zult ondernemen.
3
Bezoek een geestelijke gezondheidsprofessional. Als je suïcidale gedachten en gevoelens hebt maar nog geen plan opgesteld hebt, maak dan een afspraak met een therapeut, psycholoog, of psychiater.^[61]
- Als je situatie verslechtert en je een zelfmoordplan op gaat stellen, bel dan 112.

Tips

Wacht niet gewoon tot iemand naar je toekomt en zegt "Ik wil zelfmoord plegen." Veel mensen die een zelfdoding aan het plannen zijn vertellen dat aan niemand. Als iemand die jij kent waarschuwingssignalen laat zien, wacht dan niet langer. Zoek gelijk hulp.
Anderen vertonen slechts een paar subtiele tekenen. Het is daarom belangrijk dat je mensen die een verhoogd risico op zelfdoding lopen goed in de gaten houdt. Denk hierbij aan mensen die een traumatische ervaring meegemaakt hebben, mensen die problemen hebben met middelenmisbruik, en mensen met een voorgeschiedenis van geestelijke stoornissen. Op die manier kun je de tekenen waarnemen.
Weet dat niet iedereen die zelfmoord overweegt duidelijke tekenen, symptomen, of signalen tentoonspreidt. Sterker nog, zo'n 25% van zelfmoordslachtoffers vertoont helemaal geen tekenen.^[62]

Waarschuwingen

Probeer dit niet zonder hulp te doen. Als jij iemand kent die suïcidaal is, probeer dan niet in je eentje om diegene uit het dal te trekken. De persoon in kwestie heeft professionele hulp doen.
Zelfs als jij alles in het werk gesteld hebt om te helpen, kan de persoon zijn/haar plannen voortzetten en zelfmoord plegen. Het is belangrijk dat je jezelf daar niet de schuld van geeft.